छत्तीसगढराज्यस्य धार्मिकस्थलानि कक्षा छठवीं विषय संस्कृत पाठ 17
छत्तीसगढ़ राज्यस्य अनेकानि धार्मिकस्थानानि सन्ति। अभिलेखै: ज्ञायते यत् रायपुरं धार्मिक महत्वस्य स्थलम् आसीत् । रायपुरनगरे अनेके देवालयाः विद्यन्ते। यथा दूधाधारी, शीतलामाता, महामाया, बुढ़ेश्वर महादेव मन्दिराणि प्राचीनानि सन्ति राजिमग्रामे कुलेश्वरमहादेवराजीवलोचनयोः द्वौ देवालयौ अति प्रसिद्धौ स्तः । गिरौदपुरीग्रामे सन्तगुरुघासी – दासस्य सिद्धस्थलं दर्शनीयमस्ति ।
शब्दार्था:- अभिलेखै:= अभिलेखों से, ज्ञायते = ज्ञात होता है, आसीत् = था, देवालयाः= मन्दिर, दथा =जैसे, दर्शनीयम् = देखने लायक।
अनुवाद – छत्तीसगढ़ राज्य के अनेक धार्मिक स्थान हैं। अभिलेखों से ज्ञात होता है कि रायपुर धार्मिक महत्व का स्थान था। रायपुर नगर में अनेक मन्दिर हैं। जैसे- दूधाधारी, शीतलामाता ,महामाया, बुढ़ेश्वर महादेव मन्दिर प्राचीन हैं। राजीम ग्राम में कुलेश्वर महादेव और राजीवलोचन के दो मन्दिर बहुत प्रसिद्ध हैं। गिरौदपुरी गाँव में सन्त गुरूघासीदास का सिद्ध स्थान दर्शनीय हैं।
बिलासपुर जिलान्तर्गतं रतनपुरे महामाया मंदिरं दर्शनीयं धार्मिकस्थलम् अस्ति । खल्लारीग्रामे पर्वतोपरि खल्लारी देवालयः अवस्थितः अस्मिन् ग्रामे महाभारतस्य अनेकानि किम्वदन्तीनि प्रचलितानि सन्ति। कथ्यते यत् अस्य पर्वतोपरि भीमस्य पदचिह्नानि अङ्कितानि सन्ति। सिरपुरग्रामेऽपि लक्ष्मणकामगन्धर्वेश्वराणां देवालयाः वर्तन्ते ।
शब्दार्था:- पर्वतोपरि =पर्वत के ऊपर, अवस्थित: = स्थित है, किम्वदन्तीनि= जनश्रुतियाँ, यत् = कि, देवालयाः = मन्दिर, वर्तन्ते = हैं।
अनुवाद – बिलासपुर जिले के अन्तर्गत रतनपुर में महामाया मन्दिर दर्शनीय धार्मिक स्थल है। खल्लारी ग्राम में पर्वत के ऊपर खल्लारी मन्दिर स्थित है। इस गाँव में महाभारत की अनेक जनश्रुतियाँ प्रचलित हैं। कहते हैं कि इस पर्वत के ऊपर भीम के पदचिह्न अङ्कित हैं। सिरपुर गाँव में भी लक्ष्मण, कामगन्धर्व देवताओं (अर्ध ईश्वर) के मन्दिर हैं।
डोंगरगढ़े पर्वतोपरि स्थितो मातुः बम्लेश्वर्याः देवालयः न केवलं छत्तीसगढ़वासिनाम् अपितु सकलभारतवर्षस्य श्रद्धालूनां आकर्षणस्य केन्द्रः अस्ति ।अत्र प्रतिवर्षम् मेलापकः आयोज्यते । शिवरीनारायणे अनेकानि प्राचीनानि दर्शनीयस्थलानि प्रतिष्ठितानि सन्ति। कथ्यते यत् अस्मिन् स्थाने भगवान् रामः शबर्याः उच्छिष्ठाणि बदरिकाणि अभक्षयत् । अस्य स्थलस्य समीपे खरोदग्रामे भगवतो: शंकरलक्ष्मणयोः अति प्राचीन देवालयाँ विद्येते ।
शब्दार्था:- अत्र = यहाँ, अपितु = बल्कि, सकल= सम्पूर्ण, बदरिकाणि= बेर, उच्छिष्ठाणि= जूठे, कथ्यते = कहा जाता है।
अनुवाद- डोंगरगढ़ में पर्वत के ऊपर स्थित माता बम्लेश्वरी का मन्दिर न केवल छत्तीसगढ़वासियों के बल्कि सम्पूर्ण भारतवर्ष के श्रद्धालुओं के आकर्षण का केन्द्र है। यहाँ प्रतिवर्ष मेला लगता है। शिवरीनारायण में अनेक प्राचीन दर्शनीय स्थल प्रतिष्ठित हैं। कहते हैं कि इस स्थान पर भगवान राम ने शबरी के जूठे बेर खाये थे। इस स्थान के पास खरोद ग्राम में भगवान शंकर और लक्ष्मण के बहुत पुराने मन्दिर विद्यमान हैं।
धमतरीजिलायां कतिपये प्राचीनाः देवालयाः अपि सन्ति । येषु सर्वाधिकः लोकप्रियः बिलाईमातादेवालयः वर्तते । इयं माता अस्य क्षेत्रस्य रक्षां करोति इति मन्यते। बस्तरजिलायां दन्तेश्वरीदेवालयः अतिप्रसिद्धः । कवर्धा जिलायां भोरमदेव स्थाने भगवतः शिवस्य देवालयः दर्शनीयः मनोहरश्च । जांजगीरे नकटामंदिरः विष्णुमन्दिरश्च अति प्राचीने स्तः । यदि वयं बिलासपुरनगरे गच्छामः तत्र तालाग्रामे देवरानी- जेठानीदेवालयौ प्रसिद्धौ स्तः
शब्दार्थाः- कतिपये = कुछ ,वर्तते है =मन्यते जाता है, देवालयः = मन्दिर, वयं = हम सब, तत्र = वहाँ, स्तः = हैं।
अनुवाद-धमतरी जिले में कुछ प्राचीन मन्दिर भी हैं, जिनमें सबसे अधिक लोकप्रिय बिलाईमाता मन्दिर है। यह माता इस क्षेत्र की रक्षा करती हैं ऐसा माना जाता है। बस्तर जिला में दन्तेश्वरी मन्दिर बहुत प्रसिद्ध है। कवर्धा जिले में भोरमदेव स्थान पर भगवान शिव का मन्दिर दर्शनीय और सुन्दर है। जांजगीर में नकटा मन्दिर और विष्णु मंदिर बहुत पुराने हैं। यदि हम बिलासपुर नगर जाते हैं, वहाँ तालागाँव में देवरानी-जेठानी के दो मन्दिर हैं।
दामाखेड़ाग्रामे कबीरपन्थीयानाम् प्रमुखतीर्थस्थलं तेषां प्राचीनकथा कथ्यन्ते । अस्मिन् एका जनश्रुतिः प्रचलिता यत् यंत्र भगवान रामसीतालक्ष्मणाश्च वनवासकाले अवसन् । रायगढ़ जिलायां नेतनगरान्तर्गतं जैनतीर्थानां चतुर्मुखी प्रतिमा प्राप्यते । छत्तीसगढ़राजस्य एतानि धार्मिकस्थलानि लोक श्रद्धां विभूषयन्ति इति ।
शब्दार्था:- कथ्यन्ते = कहता है, अस्मिन् = इसमें, यत् = कि, यत्र = यहाँ, प्रतिमा = मूर्ति, विभूषयन्ति = विभूषित करते हैं।
अनुवाद- दामाखेड़ा ग्राम में कबीर पन्थियों का प्रमुख तीर्थ स्थान उसकी प्राचीन कथा को कहता है। इसमें एक जनश्रुति प्रचलित है कि जहाँ भगवान राम, सीता और लक्ष्मण वनवास काल में निवास किये। रायगढ़ जिले में नेत नगर के अन्तर्गत जैन तीर्थों की चतुर्मुखी प्रतिमा मिली। छत्तीसगढ़ राज्य के ये धार्मिक स्थान लोक श्रद्धा को विभूषित करते हैं।